فرقی ندارد که آشپزخانه شما مدرن، باز و با دسترسی به فضای داخلی خانه است یا کنج آپارتمانی نقلی قرار دارد؛ آشپزخانه جایی است که در آن، زمان زیادی را باید صرف آمادهسازی غذا بکنید. به همین دلیل نیز رعایت اصول ارگونومی، یا حفظ سلامت بدن در حین کار، در طراحی و جانمایی وسایل آشپزخانه اهمیت بسیار زیادی دارد. رعایت ارگونومی در چیدمان خانه بهرهوری و کارایی و راحتی شما را در حین انجام کارهای خانه یا آمادهکردن غذا بهبود میبخشد. از طرفی دیگر، نادیدهگرفتن اصول طراحی صحیح و ارگونومیک در آشپزخانه، ممکن است باعث کلافهشدن شما شده و حتی به آسیبهای فیزیکی و بروز دردهای مزمن هم ختم شود. اگر قصد دارید آشپزخانهتان را بازسازی کنید و دوست دارید از شر گردندرد و کمردرد هم خلاص شوید، بد نیست بیشتر با قواعد طراحی اصولی آشپزخانه آشنا شوید.
آنچه در این مقاله خواهید خواند:
ابعاد استاندارد در طراحی آشپزخانه | چیدمان بهینه وسایل آشپزخانه | ارگونومی محیطی در آشپزخانه
ابعاد استاندارد در طراحی آشپزخانه
فاصله استاندارد برای نشستن و دسترسی
آشپزخانهای که بین فضاهای کاریاش جای کافی برای تردد نداشته باشد احساس خفگی و کلافهشدن را القا میکند. بهعلاوه، اگر قرار است در آشپزخانه غذا بخورید، باید فضای کافی برای نشستن و جابهجایی داشته باشید. پیشنهاد طراحان حفظ فاصلۀ ۱۰۵ تا ۱۲۰ سانتیمتری بین میز و صندلیهای آشپزخانه و قسمتهای ثابت آن است. میتوانید این فاصله را در صورت وجود فضای کافی تا ۱۴۰ سانتیمتر هم افزایش دهید؛ بیشتر از این فاصله ممکن است بهرهوری شما را کاهش دهد و باعث هدررفتن فضای مفید شود.
ارتفاع استاندارد میز، کابینت و اپن
ارتفاع معمول سطح روی کابینتها، میز، اپن آشپزخانه و سینک استانداردی قدیمی است که برای آدمهایی که قد بلندی دارند، کارکردن را خیلی سخت میکند. بهتر است ارتفاع این سطوح با توجه به قد فردی که قرار است بیشتر از همه از آنها استفاده کند تعیین شود. پیشنهادی کلی افزایش ارتفاع این سطوح از ۹۰ به ۹۲ سانتیمتر است؛ هرچند اگر آشپزِ خانه شما قدبلند باشد، شاید بهتر باشد ارتفاع سطوح افقی را به حدود ۹۵ تا ۱۰۰ سانتیمتر هم برسانید. مسلما عکس این قضیه نیز صادق است و اگر آشپز کوتاهقد باشد، بهتر است به کاهش ارتفاع تا ۸۵ سانتیمتر فکر کنید.
ارتفاع استاندارد هود و کابینت دیواری
آیا پیش آمده که هنگام آشپزی پیشانیتان به لبههای خارجی هود برخورد کند؟ اگر پاسخ مثبت است، فاصله عمودی بین هود آشپزخانه و اجاقگاز شما باید تغییر کند. فاصله استانداردِ حداقلی بین هود و اجاقگاز ۶۵ سانتیمتر است؛ هرچند بیشترِ سازندگان و نصابهای کابینت فاصلهای در حدود ۷۰ تا ۷۵ سانتیمتر را پیشنهاد میکنند. کابینتهای بالایی نیز از همین منطق پیروی میکنند. درهای کابینتهای بالایی نباید در حالت تمامباز خیلی بیرون زده و در مسیر تردد باشند. همچنین حتما باید از لولاهای جمعشونده استفاده کنید تا درها همیشه بسته بمانند.
چیدمان بهینه وسایل آشپزخانه
چیدمان بهینه ظروف
نگهداری ظرفها در کابینتهای بالای ماشین ظرفشویی شاید در نگاه اول ایده خوبی به نظر برسد، اما در درازمدت سبب خستگی و کندی سرعت کار شما میشود. ایده بهتر نگهداری ظرفها در کابینتهای کناری ماشین ظرفشویی است. این کار تخلیه ماشین ظرفشویی را بسیار راحتتر میکند. چون به جابهجایی عمودی نیازی نیست، سرعت کارتان بالاتر میرود و همچنین هنگام گذاشتن ظرفهای تمیز در کابینتهای بالای سر، ستون فقرات و عضلات کمرتان تحتفشار قرار نمیگیرند.
اگر فضای کافی برای اجرای چیدمان جزیرهای دارید، ماشین ظرفشویی را در جزیره نزدیک به سینک قرار دهید تا بتوانید بهراحتی از کابینتهای اطراف آن برای ذخیره ظروف و جابهجایی سریع آنها استفاده کنید.
جایگزینی کابینتهای پایینی با کشو
خمشدن و جستوجوکردن در کابینتهای پایینی فشار زیادی به کمرتان وارد میکند. به همین دلیل بهتر است کابینتهای پایینی را تا حد امکان با کشو جایگزین کنید. استفاده از کشوها راحتتر است، چراکه با بیرونکشیدن آن تمامی محتویاتش بهراحتی دیده میشوند. همچنین، با درنظرگرفتن کشوهایی با دو یا سه عمق متفاوت، میتوانید وسایلتان را بسیار راحتتر مرتب کنید. کشوهایی با عمق مناسب میتوانند برای نگهداری ظروف، بشقابها و مواد غذایی به کار روند.
بهرهوری حداکثری از فضا
فضای محدود آپارتمانهای امروزی وجود گوشههای عجیبوغریب در نقشه خانهها و آشپزخانهها را عادی کرده است. خوشبختانه در سالهای اخیر، تجهیزات بسیار خوبی برای استفاده بهینه از اینگونه فضاها تولید و وارد بازار شدهاند که میتوانند گوشهای دور از دسترس را به فضایی مطلوب برای نگهداری وسایل یا مواد غذایی تبدیل کنند. کابینتهای کاملا مربعی مسلما بسیار شکیلاند، اما شاید برای همه بهترین گزینه نباشند.
ارگونومی محیطی در آشپزخانه
مثلث اصلی آشپزخانه را بشناسید
همانطور که گفتیم، به آشپزخانه باید بهچشم محل کار نگاه کنید. هر محیط کاری چیدمان مخصوص به خود را دارد. در طراحی و ساخت یک آشپزخانه مدرن، باید مثلث کاری سنتی این بخش را در نظر داشته باشید. این مثلث گاز و یخچال و سینک را به هم متصل میکند. سعی کنید این مسیرها را خالی نگه دارید. بین قسمتهای نگهداری، آمادهسازی و طبخ غذا نباید هیچ مانع و محدودیت ترددی وجود داشته باشد.
البته این رعایت سهولت تردد در این مثلث فرضی، یک اصل طراحی نیست و فقط پیشنهادی برای استفاده بهینه از فضای آشپزخانه است. گاه معماری ساختمان یا شرایط چیدمان وسایل رعایت این اصل را غیرممکن میکند؛ برای مثال، در بسیاری از آپارتمانهای امروزی، کل فضای مفید آشپزخانه در امتداد یک دیوار تعبیه شده و نمیتوان آن را طور دیگری طراحی کرد. از طرفی، وسایل پرکاربرد دیگری مثل مایکروفر، فر و ماشین ظرفشویی نیز در آشپزخانه قرار دارند و در برخی خانهها، کاربردی بیشتر از یخچال یا اجاقگاز دارند. بهطور کلی، میتوان گفت برای حفظ کارایی و بهرهوری، بهتر است تا حد امکان مسیر تردد بین کابینتها و لوازم آشپزخانه را خلوت نگه دارید.
به فکر تهویه باشید
تهویه نامناسب آشپزخانه کیفیت هوا و در نتیجه کیفیت زندگی در سایر بخشهای خانه را کاهش میدهد. هوای کافی باید محیط آشپزخانه را عاری از رطوبت، مونواکسیدکربن یا دمای اضافی نگه دارد. استفاده از هودِ استاندارد با مکش کافی میتواند ضمن حل مشکل تهویه، نیاز شما به تمیزکاری را نیز کاهش دهد. البته گاهی ممکن است نتوانید از هود استفاده کنید. در این صورت، مطمئن شوید هوای تازه بهاندازه کافی در آشپزخانه جریان داشته باشد، چه با استفاده از فن پنجرهای، چه با بازگذاشتن پنجرهها و چه با استفاده از دستگاههای فیلتر هوا. اگر آشپزخانه هیچ پنجرهای ندارد، حتما از فن مکندهای استفاده کنید که به هوای خارج از ساختمان متصل باشد.
فشار آب را در نظر بگیرید
اگر با هر بار بازکردن شیرظرفشویی نگران پاشیدن آب به اطراف هستید، ابعاد سینک و ارتفاع شیر ظرفشویی شما (بهنسبت قد یا فشار آب خانه) مشکل دارد که باید برطرف شود. البته ارتفاع شیر ظرفشویی تا ته سینک استاندارد مشخصی ندارد، اما بهطور کلی بهتر است از خریداری سینک کمعمق بههمراه شیر ظرفشویی کمارتفاع یا سینک عمیق و شیر ظرفشویی مرتفع و طولانی خودداری کنید. کماکان، درنظرداشتن قد فردی که قرار است بیشترین زمان را جلوی سینک بگذراند نکته مجزایی است که باید در نظر بگیرید.
استفاده از شیرهای ظرفشویی شلنگدار و سینکهای عمیق پیشنهاد خوبی است، تا بتوانید هم ظروف بیشتری را همزمان تمیز کنید و هم نگران پاشیدن آب به بیرون از سینک نباشید. در نهایت، باید ترکیبی را انتخاب کنید که بهترین نتیجه را برای چیدمان و شرایط خاص شما در پی داشته باشد.
نورپردازی را هدفمند کنید
نورپردازی آشپزخانه بهاندازه درنظرگرفتن ابعاد درست برای ارتفاع و فاصله بین کابینتها اهمیت دارد. نور کافی باعث افزایش کاراییتان میشود و زیبایی آشپزخانه را نیز دوچندان میکند. استانداردها شدت نور کافی برای قسمتهای مختلف را بهطور مجزا تعیین کردهاند، اما بهطور حدودی میتوان گفت برای قسمتهای سینک و گاز به دو برابر روشنایی نسبت به محیط کلی آشپزخانه نیاز دارید.
بهتر است برای هر قسمت از آشپزخانه نور مناسب آن را در نظر بگیرید. قسمتهای آمادهسازی و طبخ غذا بهتر است نورهای دائمی داشته باشند. استفاده از نورهای ال. ای. دی، بهعلت بهرهوری بالاتر، هم تعداد منابع نوری و هم هزینه برق مصرفی شما را کاهش میدهد. چراغهای نواری ال. ای. دی یا نورهای متمرکزِ موردیِ نصبشده پشتِ لبۀ کابینتهای دیواری نیز ـ ضمن فراهمکردن نور محیطی ـ روشنایی کافی برای کارکردن در آشپزخانه را فراهم کنند.
از نور طبیعی غافل نشوید. اگر آشپزخانهتان پنجره و نوردهی مناسبی دارد، بهترین کار استفاده حداکثری از این روشنایی طبیعی است. قرارگرفتن سینک یا قسمت آمادهسازی غذا روبهروی پنجره هم در روحیه و هم در کارایی شما تأثیر بسزایی خواهد داشت.
کف آشپزخانه را نرم کنید
این روزها بیشتر شاهد استفاده از سطوح سخت مثل سرامیک، کفپوشهای طرح پارکت و مانند اینها در طراحی فضاهای داخلی منازل از جمله آشپزخانهها هستیم؛ هرچند داشتن سطحی نرم در کف آشپزخانه بهمراتب تجربه بهتری برای شما ایجاد خواهد کرد.
اگر تصمیم قطعی برای استفاده از پارکت یا کفپوشهای طرح پارکت دارید و همچنین میخواهید کف آشپزخانۀ قابلانعطافی داشته باشند، استفاده از کف فنربندیشده یا Sprung Floor بهترین گزینه است (البته در کشور ما این نوع کفپوش هنوز چندان مرسوم نیست). انتخاب بعدی کفپوشهای پی. وی. سی (PVC) با انعطاف محدود یا استفاده از کفپوشهای دارای روکش چوبپنبهای برای کف است. این کفپوشها معمولا قیمتی بالاتر از پوششهای قدیمیتر مثل سرامیک دارند، اما راحتی و ایمنی بالاترشان قیمت آنها را توجیهپذیر میکند.
بدترین انتخاب برای کف آشپزخانه سنگ یا سرامیک یا هر سطح سخت و سرد دیگری است. استفاده از چنین کفپوشی، هم احتمال شکستن ظروف هنگام افتادن را بسیار بیشتر میکند و هم پس از ایستادنهای طولانیمدت، درد کف پا و کمر را در پی دارد.