مقالات
تهویۀ آشپزخانه؛ از اصول طراحی تا اجرای سیستم‌های مناسب
فرقی نمی‌کند که در چه مکانی حضور دارید، اگر آسایش حرارتی در آن مکان وجود نداشته باشد، تحمل شرایط برای شما دشوار خواهد بود. آسایش حرارتی یکی از شاخه‌های اصلی در بحث تهویۀ مطبوع است. درواقع، هدف از طراحی تمام سیستم‌های تهویۀ مطبوع در ساختمان‌ها آن است که آسایش حرارتی در یک ساختمان برقرار شود. اصول تهویه در بخش‌های مختلف یک ساختمان با هم متفاوت است؛ چراکه کاربری هریک از بخش‌های ساختمان با یکدیگر تفاوت دارد. یکی از مهم‌ترین بخش‌های هر ساختمان که نیاز به طراحی سیستم‌های تهویۀ جداگانه دارد، آشپزخانه است. تهویه آشپزخانه خانگی از اصول و استانداردهایی تبعیت می‌کند.
اصول طراحی سیستم تهویه آشپزخانه، در مبحث چهاردهم مقررات ملی ساختمان به‌طور مفصل مورد تأکید قرار گرفته است. برای آن دسته از عزیزانی که با مقررات ملی ساختمان آشنایی ندارند باید بگوییم که وزارت مسکن و شهرسازی مجموعه اصولی را برای طراحی یک ساختمان از جنبه‌های مختلف تدوین کرده است. این مجموعه در 22 جلد چاپ شده است. جلد چهاردهم این مجموعه به بحث تهویۀ مطبوع می‌پردازد. در ادامه بحث استاندارد تهویه آشپزخانه خانگی را از نگاه مبحث چهاردهم مقررات ملی مسکن مورد بررسی قرار می‌دهیم.
چرا باید سیستم‌های جداگانه‌ای برای تهویه آشپزخانه در نظر گرفت؟
در ابتدا لازم است به یک سؤال مهم پاسخ دهیم. در یک ساختمان مسکونی یا اداری، سیستم‌های تهویۀ مطبوعی که برای بخش‌های مختلف ساختمان در نظر می‌گیرند، معمولاً از یک نوع هستند. اما همواره آشپزخانه نیاز به طراحی و اجرای سیستم تهویۀ مطبوع خاصی دارد. دلایل این مسئله را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:
۱. آشپزخانه، منبع تولید حرارت در ساختمان
در آشپزخانه تجهیزاتی مانند اجاق گاز یا گاز رومیزی، فر برقی یا گازی و سماور وجود دارند که منبع تولید حرارت به شمار می‌روند. تجمع این حرارت در آشپزخانه می‌تواند موجب برهم‌خوردن آسایش حرارتی موضعی در ساختمان شود.
۲. بالابودن میزان آلاینده‌ها در آشپزخانه
فعالیت‌هایی که در آشپزخانه انجام می‌شود، از پخت‌وپز گرفته تا شست‌وشو، با تولید میزان زیادی از آلاینده‌ها همراه است. در صورت راکدماندن هوا در این محیط، سلامت افراد حاضر در آشپزخانه با تهدید جدی روبه‌رو می‌شود.
۳. رطوبت بیشتر آشپزخانه در مقایسه با سایر بخش‌های ساختمان
سطح رطوبت در آشپزخانه در مقایسه با سایر بخش‌های یک ساختمان بیشتر است. افزایش رطوبت به‌طور مستقیم روی کاهش آسایش حرارتی افراد اثرگذار است. همچنین، تنفس در محیط با رطوبت بالا به‌مراتب سخت‌تر است.
طراحی سیستم تهویه آشپزخانه خانگی با توجه به سه نکتۀ مهم که در بالا اشاره شد، از اهمیت فراوانی برخوردار است.
جنبه‌های مختلف تهویه آشپزخانه خانگی
این تصور که طراحی سیستم تهویه آشپزخانه صرفاً برمبنای خروج آلاینده و ورود هوای تازه صورت می‌گیرد، نگاهی ساده و ابتدایی به مسئلۀ تهویۀ هوای آشپزخانه است. در طراحی اصولی و استاندارد تهویه آشپزخانه باید مجموعه نکات زیر به‌طور هم‌زمان مورد توجه قرار بگیرد:
۱. تهویۀ مطبوع
یک آشپزخانه در مواقعی که تمام تجهیزات پخت‌وپز در آن فعال هستند نیز باید دقیقاً مشابه سایر بخش‌های یک ساختمان از کیفیت هوای مناسبی برخوردار باشد. مفهوم کیفیت هوا در آشپزخانه بسیار گسترده است و باید دربارۀ آن به‌طور جداگانه بحث شود؛ اما ذکر این نکته الزامی است که میزان اکسیژن موجود در هوا، دما و رطوبت هوا، سه پارامتر اساسی در سنجش کیفیت هوا به شمار می‌روند. سیستم تهویۀ مطبوع آشپزخانه باید قادر باشد این سه پارامتر را در محدودۀ مجاز زیر حفظ کند:
– دمای هوا: بین 21 تا 24 درجه سلسیوس
– رطوبت هوا: بین 40 تا 50 درصد
– اکسیژن موجود در هوا: 21درصد
گفتنی است که هر سه مورد بالا در شرایطی که تمام تجهیزات آشپزخانه از قبیل اجاق گاز، سماور، فر، یخچال و… فعال است، باید تأمین شود.
۲. مقابله با آتش‌سوزی
پخت‌وپز یکی از اصلی‌ترین فعالیت‌هایی است که در یک آشپزخانه صورت می‌پذیرد. در طراحی سیستم تهویه آشپزخانه باید به این نکتۀ مهم توجه کرد که شرایط برای رخ‌دادن آتش‌سوزی در آشپزخانه کنترل شود. همچنین، سیستم تهویه باید قادر باشد در صورت وقوع آتش‌سوزی، حجم قابل توجهی از دود حاصل‌شده را به بیرون هدایت کند.
۳. خارج‌کردن آلاینده‌ها
سطح تولید دی‌اکسید کربن، به‌عنوان یکی از فرآورده‌های احتراق، در محیط آشپزخانه بالاست. با طراحی دقیق هود و هواکش آشپزخانه باید بتوان دی‌اکسید کربن و سایر آلاینده‌ها را به‌خوبی از محیط آشپزخانه خارج کرد. نکتۀ مهم این است که این آلاینده‌ها باید به‌طور کامل از ساختمان خارج شوند و نباید اجازه داده شود که از آشپزخانه به سایر بخش‌های ساختمان منتقل شوند.
۴. تخلیۀ بو از محیط آشپزخانه
مجموعه فعالیت‌هایی که در آشپزخانه صورت می‌گیرد، موجب ایجاد بوی نامطبوع می‌شود که لازم است حتماً در طراحی سیستم تهویه آشپزخانه، درخصوص خارج‌کردن این بوهای نامطبوع نیز چاره‌اندیشی صورت بگیرد.
۵. تأمین هوای تازه
مطابق مبحث چهاردهم مقررات ملی مسکن، خروج هوا از آشپزخانه در شرایط برقراری فعالیت، باید در حدود 7.5 لیتر در ثانیه به‌ازای هر متر مربع از فضای آشپزخانه باشد. زمانی می‌توان ادعا کرد که سیستم تهویه آشپزخانه به‌درستی کار می‌کند که نرخ هوای خروجی با هوای تازۀ ورودی برابری کند؛ بنابراین سیستم تهویه هوای آشپزخانه باید قادر به تأمین هوای تازۀ مورد نیاز باشد.
۶. کنترل سطح آلودگی صوتی
حتماً آشپزخانه‌هایی را مشاهده کرده‌اید که وقتی سیستم تهویۀ آن‌ها روشن می‌شود، سطح آلودگی صوتی در محیط به بالاتری حد ممکن می‌رسد. این مسئله واقعاً آزاردهنده است و احساس ناخوشایندی برای ساکنان ساختمان ایجاد می‌کند. در طراحی استاندارد تهویه آشپزخانه با تعبیۀ اصولی دمپر یا سایلنسر در مسیر کانال‌های ورودی و خروجی هوا باید مانع از ایجاد سروصدای زیاد توسط تجهیزات شد. هود آشپزخانه یکی از مهم‌ترین تجهیزات تهویه آشپزخانه است که باید این نکته در آن به‌دقت مورد توجه قرار بگیرد.
۷. چیدمان تجهیزات
چیدمان تجهیزات تهویه مطبوع در آشپزخانه از اهمیت بسیاری برخوردار است. درخصوص نحوۀ چیدمان تجهیزات تهویۀ مطبوع در یک محیط باید ساعت‌ها به بحث نشست. اما چند نکتۀ اساسی را در ادامه مورد بررسی قرار می‌دهیم که رعایت آن‌ها در دستیابی به سیستم تهویه آشپزخانه مطلوب ضروری است:
1.سیستم‌های تهویه هوای آشپزخانه باید گردش هوا در تمام محیط آشپزخانه را تأمین کنند. به همین دلیل، در دریچه‌های هواکش آشپزخانه نباید در مجاورت هود آشپزخانه قرار گیرند؛ چراکه در این صورت چرخۀ هوا در یک ناحیه از آشپزخانه به وقوع می‌پیوندد و امکان گردش هوا در تمام محیط آشپزخانه فراهم نمی‌شود. هرچقدر مساحت آشپزخانه بیشتر باشد، اهمیت این مسئله افزایش پیدا می‌کند.
2.تمام منابع تولید گرما از قبیل اجاق گاز، فر و سماور باید در مجاورت کانال‌های خروجی هوا قرار داشته باشند، تا هوای گرم بلافاصله از مجاری خروجی به سمت بیرون هدایت شود. همچنین کانال‌های ورود هوای تازه به آشپزخانه نباید در مجاورت این تجهیزات قرار بگیرد. این مسئله به افزایش کیفیت هوای آشپزخانه بسیار کمک می‌کند.
3.فضای در نظر گرفته شده برای تعبیۀ هواکش آشپزخانه نباید توسط سایر تجهیزات مسدود شود. توجه داشته باشید که در چیدمان وسایل آشپزخانه مسیرهای ورود و خروج هوا کاملاً آزاد باشد.
4.در برخی ساختمان‌ها، تراس یا بالکن در آشپزخانه تعبیه می‌شود. باید توجه داشت که کانال‌های ورود هوای تازه در مجاورت درب بالکن یا پنجرۀ آشپزخانه تعبیه نشود؛ چراکه هوای ورودی کوتاه‌ترین مسیر را برای خروج از ساختمان طی می‌کند. به همین دلیل، هوای تازه خیلی سریع و بدون چرخش در فضای آشپزخانه خارج می‌شود.
نکات مهم درخصوص تهویه آشپزخانه خانگی
در انتهای مقاله چند نکتۀ اساسی را بررسی می‌کنیم که رعایت آن‌ها در داشتن سیستم تهویه آشپزخانه کارآمد و پربازده بسیار مؤثر است.
۱. انتخاب کانال‌های هوا
در طراحی کانال‌های هوای سیستم‌های خروجی هوا در آشپزخانه باید دقت داشت که سطح داخلی کانال‌ها کاملاً صاف و صیقلی باشد. در غیر این صورت افت فشار جریان هوا در مسیر خروج افزایش پیدا می‌کند و گاهی اوقات موجب ایجاد جریان معکوس می‌شود. همچنین توصیه می‌شود کانال‌های هوا از جنس فولاد ضدزنگ یا گالوانیزه طراحی شوند.
۲. ممانعت از برگشت جریان هوای خروجی
یکی از چالش‌هایی که در طراحی کانال‌های هوای خروجی همواره به وجود می‌آید، مسئلۀ جریان برگشتی است. طولانی‌بودن مسیر خروج هوا، موجب افت فشار شدید می‌شود. این مسئله در خروجی کانال‌ها باعث توقف جریان و عملاً برگشت آن به فضای داخل آشپزخانه می‌شود. با تعبیۀ دمپرها در خروجی کانال‌ها باید مانع از ایجاد پدیدۀ جریان برگشتی شد.
۳. تعویض فیلتر هوای هود آشپزخانه
تاکنون شده است که فیلتر تعبیه‌شده در هود آشپزخانۀ خود را ببینید؟ این فیلترها در معرض هوای گرم و انواع چربی‌های داغی قرار دارند که در گذر زمان موجب بسته‌شدن منافذ آن‌ها می‌شوند. توصیه می‌شود که سالانه یک بار این فیلترهای هوای تعبیه‌شده در هود آشپزخانه تعویض شوند. اگر هم مایل به تعویض آن‌ها نیستید، می‌توانید هر چند ماه یک بار آن را جدا کرده و پس از شستن مجدداً در جای خود قرار دهید.
یک هود آشپزخانه باید بتواند علاوه بر آلاینده‌ها، بوی ناشی از فعالیت‌های پخت‌وپز در آشپزخانه را نیز از محیط خارج کند. برای این منظور یک فیلتر زغالی یا کربنی در برخی هودها نصب می‌شود تا این فرایند به‌خوبی انجام شود.
۴. استفاده از هواکش آشپزخانه
هنوز هم هستند برخی از آشپزخانه‌هایی که به‌جای استفاده از هود، هواکش در آن‌ها تعبیه می‌شود. درخصوص تعبیۀ هواکش آشپزخانه باید به این نکتۀ مهم توجه داشت که ابعاد هواکش مناسب باشد تا بتواند حجم هوای مورد انتظار را از فضای آشپزخانه خارج کند. یک هواکش قوی آشپزخانۀ خانگی استاندارد باید قادر باشد تا در هر دقیقه حدود 3000 دور بچرخد تا بتواند نقش خود را در خارج‌کردن هوا به‌درستی ایفا کند. نکتۀ فنی که در طراحی هواکش باید در نظر گرفته شود این است که باید به‌گونه‌ای باشد که فشار مثبت بوده و هوا را به‌سمت خارج هدایت کند.
۵. از ظرفیت تهویۀ طبیعی غافل نشوید
در طراحی ساختمان‌های نوین امروزی به مسئلۀ ساختمان‌های انرژی صفر اهمیت زیادی داده می‌شود. هدف از طراحی این ساختمان‌ها، به‌حداقل‌رساندن مصرف انرژی است. تهویۀ طبیعی می‌تواند کمک شایانی به این مسئله بکند. باید تلاش شود که جریان طبیعی هوا در محیط آشپزخانه از طریق منافذ، پنجره‌ها و درب‌ها برقرار شود تا بیشترین نرخ تعویض هوا در محیط برقرار شود. این مسئله کمک می‌کند تا فشار روی سیستم تهویه آشپزخانه کاهش پیدا کند.
کلام پایانی
مسئلۀ تهویه آشپزخانه، یکی از مهم‌ترین نکات در طراحی سیستم‌های تهویۀ ساختمان‌ها به شمار می‌رود. آشپزخانه به‌عنوان یکی از پرکاربردترین مکان‌ها در هر واحد مسکونی به شمار می‌رود. همچنین، سطح فعالیت‌ها، میزان تولید حرارت و آلاینده‌ها در آشپزخانه بسیار زیاد است؛ درنتیجه باید مسئلۀ تهویه هوای آشپزخانه کاملاً جدی تلقی شود. استفاده از سیستم تهویه آشپزخانه استاندارد، می‌تواند در دستیابی به آسایش حرارتی در این محیط کمک زیادی بکند.
