مقالات
حقایقی جذاب درباره فرهنگ‌های مختلف غذای ایرانی
وقتی صحبت از فرهنگ غذای ایرانی به میان می‌آید، نباید در چارچوب مرزهای جغرافیایی ایران امروز متوقف شویم. مرزهای فرهنگی ایران به‌مراتب بزرگ‌تر از مرزهای جغرافیایی است. ردپای غذاهای ایرانی را می‌توان از شرق تا هند و از غرب تا دریای مدیترانه پیدا کرد. بنابراین فرهنگ غذای ایرانی حدود یک سوم جمعیت جهان را در بر می‌گیرد. خیلی از ما در زندگی روزمره با غذاهای ایرانی سروکار داریم. به همین دلیل شاید آن طور که باید و شاید ظرافت‌های نهفته در آشپزی ایرانی را درک نکنیم. شگفت‌انگیز بودن فرهنگ غذای ایرانی را می‌توان از نوع مواجهه گردشگران خارجی که به ایران سفر می‌کنند، شناخت. در ادامه با ما همراه باشید تا حقایقی بکر از خوشمزه‌های ایرانی را با هم بررسی کنیم.
نگاهی به تاریخ فرهنگی غذا در ایران
فرهنگ غذای ایرانی تاریخی به درازای 3500 سال از زمان شکل‌گیری ایران باستان دارد. در گذر زمان توسعه تجارت با کشورهای هند و چین پای ادویه‌های بی‌نظیر را به غذاهای ایرانی باز کرد. البته برخلاف هندی‌ها، ما در ایران از گذشته تا به امروز ادویه‌ها را صرفا به‌عنوان چاشنی استفاده کرده‌ایم. کمتر غذای ایرانی را می‌توان یافت که ادویه‌جات بیش از حد در آن استفاده شده باشد. ادویه در فرهنگ غذای ایرانی ابزاری برای تقویت طعم طبیعی مواد اولیه به شمار می‌رود.
دربار پادشاهی در ایران همواره جایگاه ویژه‌ای برای مطبخ قائل بوده است. بهترین و سرشناس‌ترین آشپزهای ایرانی در طول تاریخ در دربار سلطنتی فعالیت می‌کردند. اگر درباره ابداع انواع غذای ایرانی نیز تحقیق کنید، متوجه خواهید شد که ریشه در مطبخ شاهی دارند. بعد از دربار، بازار اصلی در هر یک از شهرهای ایران، نقش کلیدی را در توسعه فرهنگ غذای ایرانی ایفا می‌کردند.
یکی از ویژگی‌های بارز فرهنگ غذا در ایران، علاقه زیاد مردم به کباب است. به هر شهری از ایران سفر کنید، کباب‌های خاصی را پیدا خواهید کرد که مشابه آن‌ها در هیج جایی از دنیا پیدا نمی‌شود. نکته مهم دیگر این است که فرهنگ غذا در ایران به طرز شگفت‌انگیزی با خانواده گره خورده است. وعده‌های غذایی بهانه‌ای برای دور هم جمع شدن اعضای خانواده هستند. این موضوعی است که شاید در بسیاری فرهنگ‌های خارجی چندان به آن توجه نمی‌شود.
تنوع، شاخصه بارز فرهنگ غذای ایرانی
شاید در بسیاری از فرهنگ‌ها، غذا پختن با ایستادن پای اجاق گاز یا استفاده از فر برای آماده کردن غذا مترادف باشد؛ اما در فرهنگ ایرانی، ابزارهایی مانند فر، هود، اجاق گاز، شیرآلات، سینک و … در آشپزخانه در خدمت روح حاکم بر آشپزی هستند. غذا در ایران با جغرافیا، فرهنگ، آداب و رسوم و شرایط اقلیمی در مناطق مختلف رابطه مستقیم دارد. به همین دلیل وقتی از یک شهر به شهر دیگر در ایران سفر می‌کنید، غذاهای سنتی منحصربه‌فرد پیش روی شما قرار می‌گیرد.
تنوع غذایی در ایران ما آنقدر زیاد است که اگر یک ایرانی برای تجربه تمام این غذاها نیاز به عمری طولانی دارد. بدون تردید تنوع غذایی موجود در ایران را نمی‌توان در هیچ فرهنگ دیگری روی کره زمین پیدا کرد. مهم نیست که ذائقه شما با چه غذاهایی سازگار است؛ در بین انواع غذاهای ایرانی قطعا می‌توانید گزینه‌های مناسب را پیدا کنید.
عوامل مختلفی روی تنوع غذایی در فرهنگ ایرانی اثرگذار هستند. به عنوان مثال می‌توان به جغرافیا اشاره کرد. شمال کشور را در نظر بگیرید که به دلیل شرایط اقلیمی کاملا سرسبز است. همین موضوع باعث شده تا انواع سبزیجات در این منطقه یافت شوند. تنوع زیاد سبزی‌ها باعث شده تا خورشت‌های جذابی در شمال کشور طبخ شوند که عطر و طعم آن‌ها هوش را از سر می‌برند. در مناطق جنوبی ایران از مدت‌ها قبل تجارت دریایی با کشورهای همسایه مانند هندوستان، باعث رونق گرفتن استفاده از ادویه‌های متنوع در غذاها شده است. به همین دلیل است که خیلی از غذاهای جنوبی ایران از تندی خاصی برخوردارند.
مناسبت‌های ملی در ایران نیز با غذاهای خاصی شناخته می‌شوند. سبزی پلو با ماهی شب عید نوروز از جمله سنت‌های قدیمی است که هنوز هم توسط خانواده‌های ایرانی گرامی داشته می‌شود.
نگاهی به سبک‌های غذایی اختصاصی در ایران
سبک‌های مختلف آشپزی در ایران طی هزاران سال تکامل یافته است. در این مدت غذاهای ایرانی با فرهنگ‌های دیگر نیز ترکیب شده‌اند و شکل و شمایل متفاوت‌تری نیز به خود گرفته‌اند. از جمله غذاهای اصیل که ریشه در فرهنگ ایرانی دارند، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
کباب
امروز انواع کباب به عنوان غذایی محبوب در سراسر جهان شناخته می‌شوند. کباب ریشه‌ای ایرانی دارد. ایرانی‌ها معمولا کباب را به همراه برنج و در برخی مواقع نیز با نان میل می‌کنند. چلوکباب کوبیده یکی از محبوب‌ترین غذاها در بین ایرانیان است. البته کباب‌های ایرانی نیز در فرهنگ‌های مختلف تطبیق پیدا کرده است. به عنوان مثال می‌توان به کباب ترش و جوجه ترش اشاره کرد. این غذا به همراه رب انار و سبزیجات شمالی در ایران آماده می‌شود.
خورشت یا خورش
خیلی از کسانی که برای نخستین بار به ایران سفر می‌کنند، با مشاهده خورشت‌های ایرانی شگفت‌زده می‌شوند. خورشت‌های ایرانی را نمی‌توان در هیچ جای دیگری از دنیا پیدا کرد. خورشت قیمه، قورمه سبزی و خورشت فسنجان سه تا از محبوب‌ترین غذاها در این سبک بین ایرانیان هستند. البته در فرهنگ‌های مختلف ایرانی نیز خورشت‌های متفاوتی به چشم می‌خورند. به عنوان مثال می‌توان به قلیه ماهی اشاره کرد که یک خورشت جذاب جنوبی است که با ماهی، تمبر هندی و سبزی مخصوص تهیه می‌شود.
آش
آش را می‌توان به‌نوعی غذای ملی – مذهبی در بین ایرانی‌ها دانست. بسیاری از ایرانیان برای ادای نذرهای خود در مناسبت‌های مذهبی به سراغ طبخ آش می‌روند. در طول سال نیز بیشترین میزان استقبال از آش در فرهنگ ایرانی در ماه مبارک رمضان به عمل می‌آید. همچنین در مناسبت‌های ملی مانند سیزده به‌در نیز آش پای ثابت دورهمی‌های ایرانیان است. تنوع آش در غذاهای ایرانی نیز بسیار زیاد است. آش رشته را می‌توان به عنوان معروف‌ترین آش در بین ایرانیان دانست؛ اما نمی‌توان به سادگی از کنار شعله مشهدی و آش دوغ اردبیل نیز عبور کرد.
خوشمزه‌های ایرانی در کنار غذا
در فرهنگ ایرانی خوشمزه‌های زیادی را می‌توان برشمرد که به همراه غذا میل می‌شوند. در بسیاری از فرهنگ‌های دیگر معمولا به دورچین‌ها و انواع سالاد اکتفا می‌شود؛ اما خوردنی‌های جذاب ایرانی در کنار غذا لطف دیگری دارند. ماست موسیز، زیتون پرورده، سیر ترشی، سالاد شیرازی، سبزی و انواع ترشی از جمله گزینه‌های مختلفی هستند که می‌توانید به همراه غذا میل کنید.
نکته مهمی درباره این خوشمزه‌ها وجود دارند که نباید از آن‌ها غافل شوید. بسیاری از خوراکی‌هایی که به همراه غذا میل می‌شوند، در فرهنگ ایرانی نقش مصلح را ایفا می‌کنند. مثلا اگر طبع غذا گرم است، باید مصلح آن را انتخاب کنید تا با میل کردن آن به همراه غذا، عملکرد سیستم گوارش بدن دچار مشکل نشود.
کلام پایانی
در این مطلب نگاهی به فرهنگ غذا در ایران زیبا انداختیم. کتاب‌های زیادی درباره فرهنگ غذا در ایران نوشته شده است. به عنوان مثال می‌توان به کارنامه خورش از نشر اطراف اشاره کرد. کتابی که دربردارنده دستور پخت انواع خورش‌های ایرانی محبوب در دوره قاجار است. مطالعه این قبیل کتاب‌ها به آشنایی بیشتر شما با فرهنگ دیرینه آشپزی در بین ایرانیان کمک می‌کند. در پایان شما را به یک چالش شیرین دعوت می‌کنیم. اگر قرار باشد تنها یک غذای ایرانی را به گردشگری خارجی پیشنهاد کنید، انتخاب شما چیست؟ چه دلایلی برای این انتخاب دارید؟ نظرات خود را با ما در میان بگذارید.
