اجاقگاز از اقلام ضروری در هر خانهای است که هر روز از آن برای پخت غذاهای مختلف استفاده میکنیم؛ ولی اگر نکات ایمنی استفاده از اجاق گاز را رعایت نکنیم، ممکن است با خطراتی جدی مانند آتشسوزی و گازگرفتگی مواجه شویم. در ادامه، نکات مربوط به خرید و استفاده از اجاقگاز و موارد احتیاطی لازم برای پیشگیری از آتشسوزی و مهار آن را بیان میکنیم.
خرید و نصب اجاقگاز و فر
در زمان خرید اجاقگاز و فر موارد زیر را در نظر داشته باشید:
1.مطمئن شوید که برچسب کنترل کیفیت اجاق گاز در هنگام تحویل آن وجود داشته یاشد.
2.اجاقگاز را از فروشندگان معتبر تهیه و با استفاده از کارت ارائهشده ثبت و رجیستر کنید. با این کار تولیدکننده میتواند درمورد فراخوانها یا خطرات احتمالی با شما تماس بگیرد.
3.مطمئن شوید که اجاقگاز درست نصب شده باشد و فاصله ایمن از هود و سیمکشی مناسب رعایت شده باشد.
4.نصب و استفاده از این وسایل ایمنی برای اجاقگاز را در نظر داشته باشید، بهویژه اگر کودک در خانه دارید:
– قفل دستگیره اجاقگاز
– قفل تسمه ایمنی کودک (Stove Locking Strap)
– محافظ ایمنی اجاقگاز (Stove Safety Guards)
5.بست نگهدارنده اجاقگاز (anti-tip bracket) را نصب کنید. شاید بپرسید بست نگهدارنده اجاقگاز چیست؟ این بست با بیشتر اجاقگازها ارائه میشود و معمولا بدون اینکه فکر کنیم به چه دردی میخورد آن را کنار میگذاریم و از آن استفاده نمیکنیم. ولی این بست اجاقگاز را در جای خود ثابت نگه میدارد؛ بهویژه اگر فرزند خردسال و کوچکی داشته باشید که ممکن است از در باز اجاقگاز و فر بهجای پله استفاده کند، استفاده از این بست بسیار مفید است.
نکات ایمنی در زمان استفاده از اجاقگاز و فر
راه استفاده صحیح از فر را یاد بگیرید
شاید پوشاندن کف فر با فویل آلومینیمی راه خوبی برای جلوگیری از کثیفشدن فر با مایعاتی باشد که در طول پخت غذا پایین میریزند، ولی این کار میتواند موجب مسدودشدن جریان هوا یا بهدامافتادن گرما شود و مشکلات فراوانی مانند آتشسوزی، تجمع مونوکسیدکربن یا آسیب کلی به فر را ایجاد کند.
استفاده از یک تکه فویل روی قفسه فر برای جلوگیری از ریختن چربی و روغن غذا روی کف فر نیز ایده خوبی نیست، زیرا ممکن است که چربی و روغن غذا جمع شود، موجب خمشدن فویل شود و درنهایت نیز بیرون بریزد. بنابراین بهتر است که از ماهیتابه یا سینی استفاده کنید.
پیش از آشپزی مطمئن شوید که چیزی داخل فر نیست. از فر هرگز نباید برای ذخیرهسازی و انبارکردن مواد غذایی استفاده کنید. پیش از گرمکردن فر، قفسههای فر را در جای خود قرار دهید تا از سوختن دستهایتان جلوگیری کنید. پس از برداشتن یا بررسیکردن غذا نیز فورا در فر را ببندید. برای برداشتن قابلمهها و ماهیتابهها از روی اجاقگاز یا داخل فر حتما از دستکش و دستگیره فر استفاده کنید.
نامرتب و کثیف نباشید
ریختن مایعات و غذا روی اجاقگاز اجتنابناپذیر است. نادیدهگرفتن این کثیفیها و رهاکردن آنها روی اجاقگاز (بهویژه اگر چربی باشند) میتواند مشکلات مهمی را ایجاد کند، مشکلاتی مانند آتشسوزی! ذرات غذا و باقیمانده چربی میتوانند آتش بگیرند و موجب آتشسوزی شوند.
حتی اگر دچار آتشسوزی نیز نشوید، کثیفی باقیمانده از شام شب قبل پس از قرارگرفتن در معرض گرما و حرارت بیشتر بسیار سختتر تمیز میشود. بنابراین پیش از اینکه دوباره آشپزی کنید یا پیش از رفتن به رختخواب، مایعات و غذاهای ریختهشده روی اجاقگاز را تمیز کنید.
از چرخه سلفکلین یا تمیزکردن خودکار فر، عاقلانه استفاده کنید
چرخه تمیزکردن خودکار یا سلفکلین درواقع خودکار نیست. تازهکارها هروقت که چرخه سلفکلین را اجرا میکنند، باید در خانه باشند (و بوی وحشتناک آن را تحمل کنند). بهعلاوه پیش از تنظیم آن و رفتن سراغ کارهای دیگر خود باید تمام کثیفیهای بزرگ بهویژه چربیها را پاک کنید یا بتراشید. در تمیزکردن خودکار، دستگاه به حداکثر حرارت و گرما میرسد و اگر چربی اضافهای روی فر وجود داشته باشد، میتواند موجب آتشسوزی شود.
از ماهیتابه چشم برندارید
گاهی در آشپزی ابتدا باید ماهیتابه کاملا داغ شود. این اشکالی ندارد، البته اگر مراقب باشید و چشم از آن برندارید. وقتی ماهیتابه روی شعله زیاد قرار دارد و چیزی داخل آن نیست یا فقط روغن داخل آن ریختهاید، بهسرعت داغ میشود و احتمال آتشسوزی وجود دارد؛ زیرا روغن یا حتی پوشش داخلی خود ماهیتابه میتواند آتش بگیرد. بهطورکلی هرگز غذای روی اجاقگاز را بدون مراقبت و نظارت رها نکنید.
اگر میخواهید ماهیتابه را خیلی داغ کنید، بهتر است که از ماهیتابه چدنی یا کربن استیل (carbon steel) که هیچ قسمت پلاستیکی یا چوبی ندارد، استفاده کنید. فقط استفاده از دستکش فر خود را فراموش نکنید.
نکات ایمنی مربوط به مشعلهای اجاقگاز را رعایت کنید
در اجاقهای گازی بهراحتی و با چرخاندن دستگیره مشعل اجاقگاز میتوانیم شعله را کنترل کنیم و بین کم، متوسط و زیاد تغییر دهیم. هرگز نباید شعله از زیر ظرف آشپزی که روی مشعل قرار گرفته بیرون بزند، زیرا ممکن است که انگشتان شما در معرض حرارت قرار بگیرند و بسوزند.
مشعل فقط باید در طول مدت آشپزی روشن باشد. وقتی آشپزی نمیکنیم، نباید شعله را بدون مراقبت و نظارت رها کنیم یا مشعل را روشن نگه داریم. این کار ممکن است موجب حادثه و خطر آتشسوزی شود. اگر فندک اجاقگاز بهمحض روشنشدن مشعل، روشن نمیشود و کار نمیکند، باید آن را خاموش کنید و چند ثانیه صبر کنید. اگر روشنشدن مشعل بهطور مکرر با تأخیر انجام میشود، شاید مشعل مسدود شده باشد و باید تمیز شود.
هرگز مشعلی را که روی آن قابلمه یا ماهیتابه پُر وجود ندارد، روشن نگذارید و ظرف خالی را روی مشعل روشن رها نکنید. دستکش فر و سایر چیزهای پارچهای و کاغذی را هم از مشعلها دور نگه دارید.
ابتدا از مشعلهای پشتی اجاقگاز استفاده کنید. احتمالا میدانید که باید دسته تمام قابلمهها و ماهیتابهها را بهسمت داخل بچرخانید، زیرا اگر دسته آنها بهسمت بیرون و خارج از اجاقگاز باشد ممکن است که ناخواسته با دسته آنها برخورد کنید و ظرف را برگردانید و روی زمین بیندازید. نکته دیگری که باید رعایت کنید این است که ابتدا از مشعلهای پشتی اجاقگاز استفاده کنید تا قابلمه و ماهیتابهها از لبه اجاقگاز فاصله داشته باشند.
از ظروف مناسب استفاده کنید
یکی از موارد ضروری برای اطمینان از ایمنی اجاقگاز استفاده از وسایل و ظروف آشپزی مناسب است. یکی از مواردی که بررسی آن ضروری است، کف ظرف آشپزی است. وقتی شعله را روی زیاد تنظیم کردهایم، کف ظرف باید شعله را بپوشاند و شعله نباید از زیر ظرف خارج شود و به اطراف برسد. بنابراین انتخاب اندازه مناسب ظروف اهمیت زیادی دارد و هرگز نباید از قابلمه و ظرفی استفاده کنید که برای مشعل خیلی کوچک یا بزرگ است.
مواد مورداستفاده در ظروف آشپزی باید ضدخوردگی و غیرقابلاشتعال باشند. هرگز از ظروف پلاستیکی، ملامین یا شیشهای روی اجاقگاز استفاده نکنید. ظروف آشپزی باید پیش از قرارگرفتن روی اجاقگاز کاملا تمیز و خشک شوند.
مس مادۀ دیگری است که از آن در ساخت ظروف آشپزی استفاده میشود. اگر میخواهید از ظروف مناسبی برای آشپزی روی اجاقگاز استفاده کنید، قابلمه و ماهیتابه مسی گزینه بسیار خوبی است.
نکات ایمنی مربوط به آتشسوزی
جلوگیری از نشت گاز و خطر آتشسوزی
آگاهبودن از محیط پیرامون و مشاهده نشانههای حوادث احتمالی (حتی نشانههای جزئی) برای اطمینان از ایمنی در زمان استفاده از اجاقهای گازی، نکتهای مهم و ضروری است. مهمترین علت نگرانی درمورد اجاقگاز، ماهیت بهشدت اشتعالپذیر گاز و احتمال خطر آتشسوزی است.
اگر حس میکنید که گاز نشت کرده است و میتوانید بوی آن را حس کنید، مشعلها را خاموش کنید و تا زمانی که بوی گاز کاملا برطرف نشده است، دوباره آنها را روشن نکنید. اگر هنوز مشکل حل نشده است و حس میکنید که نشت گاز همچنان ادامه دارد، مشعلها، اتصال لولهها و کپسول گاز را بررسی کنید.
اگر نمیتوانید منیع نشت گاز را پیدا و تعمیر کنید، تازمانیکه متخصصان برای برطرفکردن مشکل نیامدهاند و مشکل را حل نکردهاند، از اجاقگازتان استفاده نکنید.
دورنگهداشتن اشیای اشتعالپذیر
حرارت ناشی از مشعل اجاقگاز میتواند اشیای قابلاشتعال اطراف را بسوزاند. بنابراین باید ظروف یا بطریهای پلاستیکی، کاغذ فویل و ظروف شیشهای هوابندیشده در فاصله ایمنی از اجاقگاز نگهداری شوند، بهویژه زمانی که از اجاقگاز استفاده میکنید.
یکی از اشتباهات رایج که بیشتر ما مرتکب میشویم، قراردادن اشیا روی مشعلهای مجاوری است که استفاده نمیشوند و خاموش هستند. ایمنترین گزینه این است که هیچ چیزی را روی مشعلها قرار ندهیم و اشیای قابلاشتعال را کاملا از اجاقگاز دور نگه داریم.
فقط میتوانیم وسایل و ظروف آشپزی بیخطر را نزدیک آن قرار دهیم تا از استفاده ناخواسته و غیرعمدی از وسایل و ظروف قابلاشتعال جلوگیری کنیم.
اقدامهای احتیاطی شخصی
این جمله که «خدا به کسانی کمک میکند که به خودشان کمک میکنند» درمورد ایمنی در استفاده از اجاقگاز نیز صادق است. با انجام چند اقدام احتیاطی ساده میتوانیم از وقوع حوادث ناگوار جلوگیری کنیم؛ برای نمونه لباسهای بسیار گشاد یا لباسهای حساس به آتش را نپوشیم. زنان نیز باید در زمان آشپزی موهایشان را ببندند تا ایمنی بیشتری داشته باشند.
در زمان آشپزی باید کودکان بیرون از آشپزخانه باشند. برای کودکان منطقه ممنوعهای ایجاد کنید و به آنها بگویید که نباید وارد آن شوند. به نوجوانان نیز نباید اجازه دهید که بهتنهایی آشپزی کنند. البته انجام این اقدامات برای اطمینان از ایمنی کافی نیست، ولی تضمین میکند که بهدلیل بیتوجهی و بیاحتیاطی دچار حادثه نشویم.
موارد مربوط به ایمنی بدن را رعایت کنیم. موهای بلند را در پشتسر ببندیم و آستینهای بلند را بالا بزنیم. اگر از جواهراتی استفاده میکنیم که شل و آویزان هستند، آنها را باز کنیم. از دمپایی و کفش لغزنده نیز استفاده نکنیم.
استفاده از دستگاهها و وسایل لازم برای پیشگیری از آتشسوزی و مهار آن
کپسول آتشنشانی
بهتر است که حتما یک کپسول آتشنشانی بخرید و آن را جایی در دسترس خود قرار دهید. در حالت ایدئال، کپسول آتشنشانی شما باید از نوع کلاس B باشد (دنبال حرف روی برچسب بگردید)، زیرا این نوع کپسول آتشنشانی بهترین گزینه برای چیزهایی است که ممکن است در آشپزخانه آتش بگیرند. بعضی از کپسولهای آتشنشانی برای آتشسوزیهای چوب یا کاغذ مناسب هستند و بعضی دیگر نیز برای آتشهای الکتریکی. از کپسول آتشنشانی با پودر خشک شیمیایی ABC استفاده کنید.
ردیاب مونوکسیدکربن
یکی از مهمترین عوامل خطرناک و مضر در استفاده از اجاقهای گازی انتشار گاز مونوکسیدکربن است. مونوکسیدکربن بیرنگ و بیبو است و تشخیص آن در هوا غیرممکن است، مگراینکه اثرات مخرب و زیانآور آن را تجربه کنید. قرارگرفتن در معرض مونوکسیدکربن میتواند موجب سرگیجه، سردرد، حالت تهوع و استفراغ شود. اگر در زمان آشپزی هریک از این علائم را احساس کردید، احتمال زیادی وجود دارد که گاز سمی مونوکسیدکربن منتشرشده از اجاقگاز را استنشاق کرده باشید. خرید ردیاب مونوکسیدکربن و نصب آن در آشپزخانه بهترین راه برای کنترل این گاز خطرناک و جلوگیری از تأثیرهای مخرب آن روی سلامتی شماست.
حسگر دود
بعضی از خانههایی که تازه ساخته شدهاند، به حسگر دود و دستگاههای ایمنی در برابر آتش مجهز هستند. اگر در خانه شما از این تجهیزات ایمنی استفاده نشده است، میتوانید آنها را بخرید و نصب کنید. مطمئن باشید هزینهای که میپردازید، ارزشش را دارد.
حسگر دود برای جلوگیری از خطر آتشسوزی، بهویژه در آشپزخانه، ایدئال است. درمواردی که باید ساعات طولانی آشپزی کنید و برای مهمانی یا جشن غذا آماده کنید، اجاقگاز را بیشتر از مواقع دیگر روشن رها میکنید.
بهمحض اینکه شعله آتش روی غذای در حال پخت ایجاد میشود، دود حاصل از آتش، زنگ هشدار دستگاه را به کار میاندازد و موجب پیشگیری از بروز آتشسوزی در آشپزخانه میشود. گرچه ممکن است که هرگز از حسگر دود اصلا استفاده نشود، ولی نصب آن در آشپزخانه امنیت و اطمینان بیشتری ایجاد میکند.
اقدامات لازم در زمان بروز آتشسوزی
برای خاموشکردن سریع آتش، کپسول آتشنشانی، جوششیرین و درپوشهای فلزی را جایی در دسترس خود نگه دارید. هرگز از آب برای خاموشکردن روغنی که آتش گرفته استفاده نکنید. اگر کپسول آتشنشانی ندارید، میتوانید از جوششیرین برای خاموشکردن آتش ناگهانی در ماهیتابه استفاده کنید یا با درپوش فلزی آتش را بپوشانید تا براثر نرسیدن اکسیژن خاموش شود. هرگز از آرد استفاده نکنید یا با حوله شعلهها را باد نزنید. تازمانیکه قابلمه یا ماهیتابه کاملا سرد نشدهاند، درپوش را برندارید یا در فر را باز نکنید.
کپسول آتشنشانی را نزدیک در خروجی قرار دهید تا اگر آتش غیرقابلکنترل شد، بتوانید از آشپزخانه خارج شوید. اگر آتش بهاندازهای بزرگ است که نمیتوانید با درپوش فلزی یا کپسول آتشنشانی آن را خاموش کنید، مشعل را خاموش کنید، درصورت امکان ماهیتابه یا قابلمه را از روی مشعل بردارید و از خانه خارج شوید. پیش از تلاش برای خاموشکردن آتش حتما همه را از خانه خارج کنید.
اگر آتش در داخل فر ایجاد شده است، در فر را بسته نگه دارید و المنت حرارتی فر را خاموش کنید. اگر آتش خاموش نشد، از خانه خارج شوید و با آتشنشانی تماس بگیرید.
چه زمانی باید کمک بخواهیم
پیش از تلاش برای خاموشکردن آتشهای بزرگ و جدی با آتشنشانی به شماره ۱۲۵ تماس بگیرید. اگر مأموران آتشنشانی برسند و ببیند که خودتان آتش را خاموش کردهاید، بسیار بهتر از این است که تعلل کنید و آتش از کنترل شما خارج شود و تازه بعد از آن متوجه شوید که به کمک نیاز دارید و باید با آتشنشانی تماس بگیرید.
سخن پایانی
از مزیتهای اجاقگاز میتوان به بالارفتن سرعت گرمایش اولیه، کنترل بهتر دما، نظارت و کنترل بصری شعلهها، سازگاری با انواع ظروف آشپزی و امکان استفاده از روشهای آشپزی گوناگون اشاره کرد. برای اینکه بهترین استفاده را از اجاقگاز خود ببریم و مطمئن شویم که اجاقگاز ما در درازمدت از این مزیتها برخوردار خواهد بود، حتما باید نکات مربوط به استفاده درست و ایمن از آن را رعایت کنیم و در آشپزخانه، ایمنی را اولویت اصلی خود قرار دهیم.